طبقات مفسران شیعه (کتاب)

---

کتاب «طبقات مفسران شیعه» نوشته حجة الاسلام دکتر عبد الرحیم عقیقی بخشایشی به زبان فارسی نگاشته شده است. این کتاب به معرفی مفسران قرن اول هجری و تفاسیر ایشان تا مفسران قرن حاضر می‌پردازد.

۱ - تک جلدی

---

۱.۱ - معرفی کتاب

کتاب به ترتیب قرون، به معرفی مفسران شیعه پرداخته و در واقع نشانگر تلاش و توجه عالمان شیعی در طول قرون و اعصار به معارف قرآنی است. در این اثر ارزشمند شرح حال ۲۰۰۲ تن از مفسران شیعه فراهم آمده و عالمان بزرگی بر آن تقریظ نگاشته‌اند. (برای شناخت تفصیلی این کتاب به کتابشناسی دوره پنج جلدی آن مراجعه کنید.) ساختار کتاب در ابتدای کتاب تقریظات تنی چند تن از عالمان معاصر درباره این کتاب به همراه تصویر لوح سپاس مدیریت حوزه علمیه قم در ابتدای کتاب درج شده است. پیشگفتار مؤلف، و بخش‌های ذیل ساختار کتاب را شکل می‌دهند: تدوین و گردآوری قرآن ، علوم و معارف پیش نیاز مفسر قرآن، اعترافات دانشمندان خارجی، طبقات و ادوار تاریخی مفسران، سلسله نور و روشنگری، علی علیه‌السّلام صدر المفسرین، حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیهم و تفسیر قرآن، امام حسن مجتبی علیه‌السّلام در پیشگاه قرآن، امام حسین علیه‌السّلام و تفسیر قرآن، امام سجاد علیه‌السّلام و تفسیر قرآن، امام محمد باقر علیه‌السّلام و تفسیر قرآن، امام جعفر صادق علیه‌السّلام و تفسیر قرآن، امام موسی بن جعفر علیه‌السّلام و تفسیر قرآن، امام رضا علیه‌السّلام و تفسیر قرآن، امام محمد تقی علیه‌السّلام و تفسیر قرآن، امام علی النقی الهادی علیه‌السّلام و تفسیر، امام حسن عسکری علیه‌السّلام و تفسیر قرآن. پس از آن به ترتیب قرون اسلامی، از قرن اول هجری تا قرن پانزدهم هجری به معرفی مفسران و تفاسیر شیعه پرداخته می‌شود. ذیل هریک از عناوین فوق موضوعات فراوانی وجود دارد.

۱.۱.۱ - بخش پایانی کتاب

بخش آخر کتاب «سخن پایانی و شکرگذاری» عنوان یافته است. در انتهای کتاب فهرست منابع و مآخذ، اعلام و اشخاص، اماکن و فهرست مطالب کتاب به همراه آثار منتشر شده و منتشر نشده مؤلف، آثاری که از ایشان به زبانهای خارجی ترجمه شده و نیز تصحیحات و تخریجات منتشر شده ایشان معرفی شده است.

۱.۲ - نسخه شناسی

نویسنده کتاب آقای حجة الاسلام عبد الرحیم عقیقی بخشایشی است.
این کتاب قبل از این در مجموعه‌ای پنج جلدی منتشر شده بود اما در این چاپ آن مجموعه در یک مجلد گردآوری شده و در اختیار خواننده قرار گرفته است. ظاهرا نقایصی که در چاپ قبلی کتاب وجود داشت تا حدودی در این چاپ مرتفع گشته است. وجود اغلاط چاپی، فقدان ویرایش دقیق و نیز نبود فهرستهای فنی جزء نقایص طبع قبلی کتاب به شمار رفته که در این چاپ تا حدودی برطرف شده است. علاوه بر این شماره مفسران از ۲۰۰۶ مفسر (در چاپ قبلی) به ۲۰۰۲ مفسر در چاپ فعلی تقلیل یافته، اما تعداد منابع و مآخذی که در چاپ گذشته ۱۷۳ عنوان معرفی شده بود در این چاپ به ۵۰۶ عنوان افزایش یافته است.
مضاف بر این ارائه فهرستی جامع از منابع و مآخذ، اعلام و اشخاص، اماکن از وجوه تمایز این چاپ با چاپ قبلی به شمار می‌آید. گذشته از این که در این چاپ مطالب به صورت دائرة المعارفی (ستونی) منظم گردیده و پانوشت‌ها و منابع کتاب بصورت پاورقی در ذیل صفحات درج شده است. این کتاب در قطع وزیری با جلد گالینگور در ۱۳۴۴ صفحه برای بار سوم (بار اول با رفع نقایص مذکور و افزودهای جدید) در سال ۱۳۸۲ ش از سوی انتشارات «دفتر نشر نوید اسلام» قم منتشر شده است.

۲ - ۵جلدی

---

۱.۱ - معرفی کتاب

«طبقات مفسران شیعه» نوشته عبد الرحیم عقیقی بخشایشی، قرآن پژوه معاصر و به زبان فارسی است. این کتاب محصول پنج سال تلاش و کوشش مؤلف است. وی کتاب را از مفسران قرن اول هجری آغاز کرده و تا قرن حاضر ادامه داده است. این کتاب تقریبا به صورت جامع و کامل و به ترتیب قرون به معرفی مفسران شیعه و تفاسیر آنان پرداخته است و در واقع نشانگر تلاش و توجه عالمان شیعی در طول قرون و اعصار به معارف قرآنی می‌باشد. در این اثر ارزشمند شرح حال دو هزار تن از مفسران شیعه آمده است.

۲.۲ - انگیزه نگارش

نویسنده از مطالعه کتاب ارزشمند «تفسیر و تفاسیر جدید» تالیف آقای بهاء الدین خرمشاهی را که در زمینه تفاسیر قرآن مجید در عصر حاضر می‌باشد به عنوان انگیزه نگارش این اثر یاد می‌کند بدین هدف که با نگارش آن حلقه اتصال بین تفاسیر گذشته و حال ایجاد شود. مؤلف ابتدا به بیان نقش قرآن در اصلاح جوامع بشری پرداخته و معارضات صورت گرفته با قرآن را یادآور می‌شود.

۲.۳ - نقل احادیث درباره قرآن

پس از آن احادیثی از معصومان علیهم‌السّلام درباره قرآن کریم مطرح و از نخستین مفسر قرآن که شخص پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم باشد نام برده می‌شود. بررسی تاریخ تفسیر و مفسران از دو بعد اجتماعی و بعد ادبی و معرفی نمونه‌ای از تفاسیر فارسی قرون اولیه اسلام نظیر ترجمه تفسیر طبری ، تفسیر پاک ، تفسیر سورآبادی و... تعریف واژه «طبقات» از جمله موضوعاتی است که در پیشگفتار کتاب بدان پرداخته شده است. بررسی تاریخ گردآوری و تدوین قرآن و نحوه آن، علوم و معارف پیش نیاز مفسر قرآن نظیر علم لغت ، نحو ، صرف ، اشتقاق، اصول فقه و... ، ترجمه و بازگردانی قرآن به زبانها و لغات دیگر، سیر تاریخی ترجمه و فوائد آن، اعترافات دانشمندان و متفکرین خارجی در مورد قرآن کریم که می‌تواند ما را متوجه زوایای مورد نظر آنها و حساسیت‌ها و نکات ارزشمند و احیانا توقعات و انتظارات آنها بنماید، توضیح معنای واژگان تفسیر، تاویل، تنزیل و تطبیق، طبقات تفسیری براساس عناصر زمانی یا محتوایی و...
و اشاره‌ای اجمالی به طبقات تفسیری شیعه و تقسیم بندی شهید مطهری در کتاب «خدمات متقابل» در مورد طبقات مفسران شیعی از جمله موضوعاتی است که قبل از ورود به موضوع اصلی بدانها پرداخته می‌شود.

۲.۴ - تفاسیر قرآنی معصومین

در آغاز ورود به موضوع اصلی نویسنده با اشاره به اینکه پیشوایان معصوم شیعه خود در قله هرم و سرچشمه تفسیر و مفسران قرار دارند نه در عرض و هم سطح دیگر مفسران و تقاریرشان نمی‌تواند مورد مقایسه و سنجش با دیگر آراء و نظرات معمولی قرار گیرد از این رو به عنوان تیمن و تبرک مواردی از تفاسیر قرآنی آن بزرگواران را بازگو می‌کند و برای هریک از ایشان فصلی را اختصاص می‌دهد، سپس به ادامه و تعقیب بحث مفسران شیعه از دوران ابن عباس به بعد می‌پردازد.

۲.۵ - اسامی نامهای مفسرین

در قرن اول هجری که سرآغاز تفسیرنگاری در اسلام است با زندگی مفسرانی چون: ابن عباس، ابن مسعود ، پس از آن مفسران شیعی قرون دوم تا پانزدهم هجری به همراه تفاسیری که نگاشته‌اند معرفی می‌شوند. مفسرانی چون: مجاهد بن جبیر، طاووس بن کیسان، زید بن علی بن الحسین، سکونی در قرن دوم، ابو العباس اسفراینی، اسماعیل سکونی، هشام بن محمد بن سائب کلبی، یونس بن عبد الرحمن و... ، در قرن سوم، علی ابن ابراهیم قمی ، فرات کوفی، ابو زید بلخی و... در قرن چهارم، نیشابوری خزاعی ، مقری،شیخ مفید ،ابو علی سینا و... در قرن پنجم، طبرسی ،راغب اصفهانی ، فتال نیشابوری و... در قرن ششم، عبد الرشید استرآبادی ، روزبهان بقلی و... در قرن هفتم، قطب الدین شیرازی، علامه حلی و... در قرن هشتم، آنسی، ابن متوج، مقداد سیوری، سراج الدین جنید و... در قرن نهم، معین الدین شیرازی، کاشفی سبزواری، سکاکی ملا فتح الله کاشانی و... در قرن دهم که روزگار تفاسیر فارسی قرآن کریم است، مجتهد کرکی عاملی ، زین العابدین خوانساری، فیاضی، خواجه دهدار شیرازی، قاضی نور الله شوشتری و... در قرن یازدهم، بحرینی حویزی، تونی، حر عاملی ، سید هاشم بحرانی ، علامه مجلسی دوم ،سید نعمت الله جزایری و... در قرن دوازدهم، موسوی شیرازی، مدرس اصفهانی، عبد النبی تسوجی، نور علی شاه اصفهانی، سید رضا شبر، نواب لاهیجی و... در قرن سیزدهم، میرزا محمد باقر لنگرودی، محمد صادق خوئی، میرزا محمد باقر تنکابنی ، محمد حسین شهرستانی، ملا علی استرآبادی ، صفی علی شاه و... در قرن چهاردهم، سید محمد باقر صدر ، امام موسی صدر ، سید محمد شیرازی، سید محمد حسین طباطبایی ، جعفر سبحانی ، مهدی محقق، بانو امین اصفهانی، سید علی اکبر قرشی ارموی و... در قرن پانزدهم هجری. نویسنده قبل از شروع بحث در تفاسیر هر قرن، مختصری درباره ویژگی‌ها و شرایط آن قرن به سخن پرداخته سپس به معرفی تفاسیر و مفسران شیعی می‌پردازد.

۲.۶ - ساختار کتاب

«طبقات مفسران شیعه» در پنج جلد نگارش یافته است.

۲.۶.۱ - جلد اول

شامل پیشگفتار مؤلف. بخش اول: تدوین و گردآوری قرآن. بخش دوم:علوم و معارف پیش نیاز تفسیر. بخش سوم: ترجمه و بازگردانی قرآن . بخش چهارم: اعترافات دانشمندان و متفکرین خارجی. بخش پنجم: تفسیر، تاویل، تطبیق و... ، بخش ششم: طبقات مفسران و ادوار تاریخی. بخش هفتم: تقسیم بندی استاد شهید مطهری . بخش هشتم: سلسله نور و روشنگری. در این بخش نمونه‌هایی از تفاسیر معصومین علیهم‌السّلام در قسمت‌های جداگانه ارائه می‌شود. در بخش نهم تا دوازدهم به معرفی مفسران قرن اول هجری تا پایان قرن چهارم هجری پرداخته می‌شود. در پایان این جلد سایر آثار نویسنده معرفی می‌گردد.

۲.۶.۲ - جلد دوم

در ابتدای جلد نامه‌ها و نظرات تنی چند از صاحب نظران که در مورد این کتاب مرقوم داشته‌اند آمده است. پس از آن در پیشگفتار کتاب به معرفی قرن پنجم و نیز معرفی مکاتب اعتزال و اشعری و بزرگان این دو مکتب پرداخته شده پس از آن به معرفی مفسران قرن پنجم تا قرن دهم هجری پرداخته می‌شود. فهارس کتاب نیز در پایان این جلد درج شده است.

۲.۶.۳ - جلد سوم

در آغاز تقریظ تنی چند از عالمان معاصر درباره این کتاب درج گشته و پس از آن به معرفی مفسرانی دیگر از قرن دهم هجری پرداخته شده است. در ادامه مفسران قرن یازدهم تا قرن دوازدهم معرفی گشته‌اند. در پایان این جلد، مدارک و منابع مورد استفاده در نگارش آن و نیز سایر آثار مؤلف معرفی و فهرست مطالب کتاب درج شده است.

۲.۶.۴ - جلد چهارم

شامل تقریظ چند تن از علماء درباره کتاب حاضر و معرفی مفسران قرن ۱۳ و ۱۴ هجری است. در پایان هم فهرست مطالب کتاب آمده است.

۲.۶.۵ - جلد پنجم

مشتمل بر تقریظ تنی چند از عالمان و معرفی مفسران قرن پانزدهم هجری و فهرست مطالب کتاب می‌باشد. نقص و کاستی این کتاب علاوه بر غلطهای چاپی، فاقد یک ویرایش دقیق است و بعضا بین مفسران شیعه و سنی اختلاط پدید آمده است. همچنین کتاب فاقد فهرستهای فنی است و در جلد آخر کتاب، مترجمان را به عنوان مفسر معرفی نموده است.

۱.۲ - نسخه شناسی

نویسنده کتاب جناب آقای حجة الاسلام دکتر عبد الرحیم عقیقی بخشایشی است. این کتاب در پنج جلد نگارش یافته است. پنج جلد این کتاب در سالهای مختلف به چاپ رسیده است؛ تمام مجلدات در قطع وزیری با جلد گالینگور چاپ شده است: جلد اول در ۶۳۷ صفحه در سال ۱۳۷۱ شمسی برای بار نخست. جلد دوم در ۵۰۳ صفحه در سال ۱۳۷۲ شمسی برای نخستین بار. جلد سوم در ۴۶۹ صفحه در سال ۱۳۷۳ شمسی برای بار نخست. جلد چهارم: در ۵۱۲ صفحه در سال ۱۳۷۶ شمسی برای بار اول. جلد پنجم: در ۴۸۷ صفحه در سال ۱۳۷۶ شمسی برای بار نخست. ناشر این مجموعه «دفتر نشر نوید اسلام» قم می‌باشد.

۳ - پانویس

---